"Mistyka a fenomenologia"

 Sprawozdanie z cyklu wykładów prof. Tomasa Sodeiki

      W dniach 26-28 maja br. w Dominikańskim Kolegium Filozoficzno-Teologicznym przy ul. Stolarskiej 12 w Krakowie odbył się cykl wykładów wileńskiego prof. Tomasa Sodeiki. Ten badacz religii jest tłumaczem na język litewski między innymi dzieł Edmunda Husserla, Martina Heideggera, Hansa-Georga Gadamera oraz Martina Bubera, jest także autorem ponad 70 artykułów naukowych. Profesor Tomas Sodeika jest również członkiem Centrum Studiów i Badań nad Religią na Uniwersytecie Wileńskim.
    
    Pierwszy dzień wykładów poświęcony został myśli św. Bonawentury znanemu jako Doctor Seraphicus. Obok św. Tomasza z Akwinu, Doktora Anielskiego (Doctor Angelicus), św. Bonawentura uważany jest za jedną z największych postaci XIII wieku, jest klasykiem szczytowego okresu scholastyki. Wraz ze św. Tomaszem został porównany przez papieża Sykstusa V do dwóch kandelabrów oświecających światłem swej mądrości cały Kościół.

      Prof. Sodeika w oparciu o dzieło Bonawentury Itinearium mentis in Deo w ciekawy sposób wskazał na możliwość fenomenologicznej interpretacji symbolicznej drogi człowieka ku Bogu. W tak zarysowanej perspektywie fenomenologicznej interpretacja średniowiecznej symboliki określającej relację miedzy człowiekiem a Bogiem może przyjąć nie tylko poziom metajęzykowy, lecz również może skutecznie odsyłać do pierwotnego zdarzenia inicjującego powstanie symbolu. Tym samym XX wieczna fenomenologia staje się użytecznym narzędziem filozoficznym, aby osiągnąć cel Bonawentury jakim jest umożliwienie powrotu każdemu człowiekowi do bezpośredniego przeżycia obecności Boga w jego życiu. To co niewidzialne i z gruntu nie mogące być uchwycone przez człowieka, jest przez niego dostrzegane jedynie cząstkowo i jakby w zwierciadle. Poprzez nadwyżki sensu odnajdywane w rzeczywistości materialnej, to co duchowe zostaje uchwycone. Taka interpretacja jest możliwa jedynie dzięki temu, że w samym człowieku znajduje się obraz Boga umożliwiający, poprzez i w symbolu, interpretację fenomenologiczną spotkania każdego człowieka z Bogiem. Warunkiem koniecznym tego spotkania jest, zdaniem wileńskiego profesora, indywidualne nastawienie wzroku człowieka, aby to, co dostrzegalne stało się jakby zwierciadłem dla tego, co niewidzialne. Tym samym prof. Sodeika interpretując zagadnienie biblijnej "drabiny Jakubowej" wskazał na istnienie dwóch czynników kształtujących pierwotne doświadczenie Boga – na to co dostępne dla człowieka i zależne od jego wysiłku oraz na łaskę Boga. Intelektualną konkluzją pierwszego dnia wykładów była myśl, że każdy rejon rzeczywistości staje się zwierciadłem tego, co niewidzialne dzięki podjętemu wysiłkowi człowieka, który dostrzega obecność śladów Boga w otaczającego go rzeczywistości. Powyższa myśl jest zgodna z celem Bonawentury, którego zdaniem prawdziwa teologia musi mieć charakter praktyczny, co oznacza, że powinna służyć człowiekowi w jego działaniu i uczyć go miłości do Boga i bliźniego. Non est perfecta cognitio sine dilectione – Nie ma prawdziwego poznania bez umiłowania. Tym samym możliwość fenomenologicznego opisu powrotu do "samych rzeczy" ubogaca teologiczną refleksję Bonawentury nad osobą i pismami św. Franciszka, który – mimo, iż nie był człowiekiem uczonym – osiągnął pełne zjednoczenie z Bogiem.

     Drugi dzień wykładów był również interesujący. Wileński Profesor skupił uwagę licznych słuchaczy na postaci dominikańskiego mistyka Mistrza Eckharta. Zdaniem Eckharta człowieka jest powołany do zjednoczenia z Bogiem w głębi swego istnienia. Eckhart akcentował nicość stworzenia, oraz działanie łaski, poprzez którą dokonuje się narodzenie Boga w duszy, czyli unio mistica, które jest nieprzekazywalne w kategoriach ówczesnej mu filozofii scholastycznej. Idąc śladami Eckharta prof. Sodeika na początku wykładu wskazał na scholastyczne nastawienie i opis spotkania człowieka z Bogiem. Początek drogi scholastycznej rozpoczyna się od lectio, następnie następuje questio rozumiane jako zakwestionowanie, aby następnie ratio rozumiane jako uzasadnienie wskazywało na disputatio, będące zakończeniem drogi. Tak rozumiana idea Boga inaczej jest rozumiana u Eckharta, u którego w przeciwnym kierunku, bo w duszy człowieka, w sobie samym człowiek może odnaleźć Boga. Warunkami wewnętrznego spotkania człowieka z Bogiem jest radykalne ubóstwo, rozumiane inaczej niż ubóstwo materialne. Prof. Sodeika wskazał na problematyczność deskrypcji fenomenologicznej w doświadczeniu religijnym, jak również na celową paradoksalność wypowiedzi Eckharta, który odradzał poszukiwanie uzasadnienia spotkania z Bogiem. Zdaniem nadreńskiego Mistrza, każdy człowiek żyje nie dlatego, że chce żyć i jest to skutek podjętej przez niego decyzji, lecz fakt istnienia człowieka jest faktem fundamentalnym, rozumianym jako doświadczenie pierwotne. Fenomenologiczne epoche, rozumiane jako powstrzymanie się od sądu, tym samym nie jest jednorazowym wydarzeniem. Fenomenologiczne nastawienie zakłada doświadczenie rzeczywistość takiej, w jakiej postaci się ona wyraża. Dlatego można uznać za Eckhartem jedynie faktyczność życia każdego człowieka jako danej podstawowej i pierwotnej. Wileński Profesor kończąc drugi dzień wykładów zauważył tym samym subtelny paradoks. Człowiek z osobna, to nie jest każdy człowiek. Człowiek żyje nie dlatego, że po prostu żyje tak jak każdy inny, lecz dlatego, że w nim samym, w jego duszy, może narodzić się sam Bóg.

     W ostatnim dniu wykładów prelegent skupił uwagę słuchaczy na myśli św. Ignacego Loyoli w kontekście fenomenologicznego opisu wewnętrznej przemiany człowieka, która jest celem ćwiczeń ignacjańskich. Ćwiczenia duchowe założyciela zakonu jezuitów oparte są na rozeznaniu duchowym oraz rozmyślaniach. Głównym celem ćwiczeń jest odpowiedź człowieka na skierowane do niego osobiste wezwanie do całkowitego zjednoczenia się z Jezusem, Jego drogą oraz służby Jemu, dla wsparcia dzieła zbawienia. Zdaniem prof. Sodeiki fenomenologiczny opis, odnoszący się do doświadczenia religijnego, określa uczestnictwo w zdarzeniu pierwotnym, nie tylko jako obecność, lecz również jako czynny udział, konkretny sposób zachowania oraz zaangażowania. Tym samym tekst „Ćwiczeń duchowych” św. Ignacego jest nie tylko tekstem informatywnym, ale także formatywnym. Fenomenologiczna interpretacja duchowości ignacjańskiej nie jest tylko suchym opisem, lecz – jak zauważył wileński profesor – dotyczy ona przede wszystkim codziennej praktyki, powtarzających się gestów duszy uzdalniających człowieka do osiągnięcia jego przeznaczenia jakim jest jego zbawienie. Warunkiem tak określonego celu jest właściwy stosunek człowieka do innych stworzeń oraz jego obojętność wobec rzeczy nie służących zbawieniu człowieka. Zdaniem prelegenta w duchowości ignacjańskiej nie wiedza zbawia człowieka, ale jej wewnętrzne smakowanie pobudzające do działania.

    Cykl wykładów zorganizowało Dominikańskie Kolegium Filozoficzno-Teologiczne oraz Katedra Filozofii Religii Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.